Lễ Khai hạ (cúng hạ nêu) là gì? Thời điểm và ý nghĩa của ngày này

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về lễ Khai hạ, thời điểm diễn ra và những ý nghĩa sâu sắc mà ngày lễ này mang lại cho người Việt.

1. Lễ Khai hạ là gì?

Lễ Khai hạ, hay còn được biết đến với một số tên gọi khác như lễ hạ cây nêu, lễ tạ năm mới, lễ hóa vàng, là một nghi thức quan trọng được tổ chức sau kỳ nghỉ Tết Nguyên Đán. Sau những ngày Tết, khi con cháu tụ họp để ăn Tết cùng gia tiên, lễ Khai hạ đánh dấu thời điểm tổ tiên được tiễn về trời, kết thúc kỳ nghỉ Tết. Nghi thức này cũng mở đầu cho những ngày làm việc, kinh doanh, buôn bán sau Tết.

Trong văn hóa Việt Nam, từ thời xa xưa, người ta đã tin rằng trong những ngày đầu năm mới, tổ tiên sẽ về sum họp cùng con cháu để đón Tết. Vì thế, lễ Khai hạ là cách để tạ ơn và tiễn đưa ông bà tổ tiên về trời, để gia đình có thể quay trở lại cuộc sống thường nhật. Không chỉ có ý nghĩa tinh thần, lễ Khai hạ còn giúp gắn kết các thành viên trong gia đình, giữ vững truyền thống và giá trị văn hóa tốt đẹp.

Lễ Khai hạ, hay còn được biết đến với một số tên gọi khác như lễ hạ cây nêu, lễ tạ năm mới, lễ hóa vàng, là một nghi thức quan trọng được tổ chức sau kỳ nghỉ Tết Nguyên Đán.

2. Lễ Khai hạ diễn ra vào thời điểm nào?

Theo phong tục cổ truyền, lễ Khai hạ thường diễn ra vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch, sau khi kết thúc chuỗi ngày Tết Nguyên Đán. Đây là thời điểm cây nêu được dựng lên từ trước ngày 30 Tết sẽ được hạ xuống, kết thúc kỳ lễ tết và mở đầu cho một năm mới.

Tuy nhiên, hiện nay, tùy thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện của từng gia đình, lễ Khai hạ không nhất thiết phải diễn ra vào ngày mùng 7. Một số gia đình có thể tổ chức lễ cúng từ ngày mùng 3 đến mùng 10 tháng Giêng, miễn là phù hợp với phong tục địa phương và điều kiện sinh hoạt của gia đình. Sự linh hoạt này giúp cho ngày lễ không chỉ là một nghi thức bắt buộc mà còn tạo điều kiện để mỗi gia đình có thể tổ chức một cách thuận tiện nhất.

3. Ý nghĩa của lễ Khai hạ

Lễ Khai hạ mang ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh và văn hóa của người Việt. Trước hết, đây là nghi thức tiễn đưa tổ tiên, ông bà trở về âm giới sau khi đã sum vầy cùng con cháu trong những ngày đầu năm mới. Theo quan niệm của người xưa, tổ tiên sẽ về nhà để hưởng Tết cùng gia đình, mang lại phúc lộc, may mắn cho năm mới. Do đó, việc tiễn đưa tổ tiên không chỉ thể hiện lòng kính trọng mà còn là cách để gửi lời cầu chúc bình an, may mắn cho cả gia đình trong năm mới.

Lễ Khai hạ mang ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh và văn hóa của người Việt.

Ngoài ra, lễ Khai hạ còn là một nghi thức để mở đầu cho mùa làm việc, kinh doanh sau kỳ nghỉ Tết. Nó đánh dấu sự trở lại của cuộc sống thường nhật, với mong ước rằng công việc sẽ thuận buồm xuôi gió, gia đình sẽ gặp nhiều điều tốt lành. Lễ này cũng là cách để tiễn đưa những xui xẻo, khó khăn của năm cũ, đồng thời nghênh đón những may mắn, thịnh vượng trong năm mới.

Một phần không thể thiếu trong lễ Khai hạ là việc hạ cây nêu. Cây nêu được dựng từ ngày 23 tháng Chạp, khi các gia đình làm lễ cúng Táo Quân. Cây nêu, với các vật phẩm trang trí như vòng tròn, lá cây, và những bùa trừ tà, có tác dụng bảo vệ ngôi nhà, xua đuổi ma quỷ trong suốt những ngày Tết. Khi kết thúc Tết, cây nêu sẽ được hạ xuống, biểu trưng cho việc xua đuổi những điều không may mắn và bắt đầu một mùa xuân mới với nhiều phúc lộc.

4. Những hoạt động trong lễ Khai hạ

4.1. Cúng hạ nêu (cúng lễ Khai hạ)

Nghi lễ cúng Khai hạ được tổ chức đơn giản nhưng trang trọng. Gia đình sẽ chuẩn bị một mâm cơm cúng, có thể là cơm mặn hoặc cơm chay, kèm theo các vật phẩm cúng như rượu, nhang, hoa cúng, hoa quả, giọt dầu, đĩa gạo, đĩa muối, sớ, và tiền vàng.

Sau khi chuẩn bị đầy đủ, mâm cúng sẽ được bày biện ngoài trời. Gia chủ sẽ thắp hương, khấn vái tổ tiên để xin phép tiến hành lễ cúng. Lời khấn trong lễ Khai hạ thường là lời cầu nguyện cho một năm mới bình an, may mắn, công việc thuận lợi và gia đình êm ấm. Sau khi lễ cúng kết thúc và hương tàn, gia đình sẽ hóa vàng, hóa sớ và nhấc cây nêu lên, đặt ở nơi khô ráo bên ngoài nhà. Việc để cây nêu ngoài trời thay vì trong nhà mang ý nghĩa xua đi những điều không may mắn, bảo vệ gia đình khỏi tà ma.

Sau khi lễ cúng kết thúc và hương tàn, gia đình sẽ hóa vàng, hóa sớ và nhấc cây nêu lên, đặt ở nơi khô ráo bên ngoài nhà.

4.2. Văn khấn mùng 7 tháng giêng

"Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)
Kính lạy:
- Hoàng thiên Hậu thổ chư vị Tôn thần
- Ngài ............ đương niên hành khiển năm ........., ngài Bản cảnh Thành Hoàng, các ngài Thổ địa, Táo quân, Long mạch Tôn thần.
- Các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, nội ngoại tiên linh. Hôm nay là ngày mùng ... tháng giêng năm .........., chúng con là … hiện cư ngụ tại số nhà …, khu phố …, phường …, thành phố...
Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, trà tửu lễ nghi, cung bày trước án. Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên đán đã qua, nay xin lễ tạ Tôn thần, rước tiễn âm linh trở về âm cảnh.
Kính xin lưu phúc, lưu ân, phù hộ độ trì dương cơ âm trạch, mọi chỗ tốt lành, con cháu được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng. Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)" 

4.3. Hoạt động vui chơi

Bên cạnh lễ cúng hạ nêu, nhiều địa phương cũng tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí để chào đón năm mới. Các hoạt động này có thể bao gồm hội làng, các trò chơi dân gian, hoặc các lễ hội văn hóa tùy theo phong tục tập quán của từng vùng miền. Những hoạt động này không chỉ giúp người dân thư giãn sau những ngày Tết mà còn là cách để gắn kết cộng đồng, tạo ra không khí vui tươi, phấn khởi trong những ngày đầu năm.

Các hoạt động này có thể bao gồm hội làng, các trò chơi dân gian, hoặc các lễ hội văn hóa tùy theo phong tục tập quán của từng vùng miền.

Tại nhiều vùng quê, lễ hội Khai hạ còn gắn liền với những lễ hội truyền thống như đua thuyền, múa lân, đấu vật, kéo co... Đây là dịp để người dân thể hiện tinh thần đoàn kết, cùng nhau mong cầu cho một năm mới với nhiều may mắn và tài lộc.

5. Lễ Khai hạ trong đời sống hiện đại

Dù đã trải qua nhiều biến đổi theo thời gian, lễ Khai hạ vẫn giữ được những giá trị cốt lõi trong đời sống người Việt. Ngày nay, nhiều gia đình vẫn duy trì phong tục này, tuy có phần đơn giản hóa nhưng vẫn giữ được ý nghĩa tâm linh và truyền thống. Việc tổ chức lễ Khai hạ không chỉ để thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên mà còn để nhắc nhở các thế hệ sau về tầm quan trọng của việc duy trì các giá trị văn hóa truyền thống.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi cuộc sống ngày càng bận rộn, lễ Khai hạ trở thành một dịp để các thành viên trong gia đình cùng nhau nhìn lại, cùng nhau khởi đầu một năm mới với những hy vọng, kế hoạch mới. Đây cũng là lúc để mỗi người suy ngẫm về vai trò của gia đình, cộng đồng và tổ tiên trong cuộc sống của mình.

Kết luận

Lễ Khai hạ không chỉ là một phong tục truyền thống mà còn là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt. Nó không chỉ đánh dấu sự kết thúc của những ngày Tết, mà còn là dịp để mỗi gia đình gửi lời tiễn biệt tổ tiên, cầu chúc cho một năm mới bình an, may mắn và tài lộc. Với những giá trị văn hóa và ý nghĩa tâm linh sâu sắc, lễ Khai hạ sẽ tiếp tục được duy trì và phát triển, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa các thế hệ trong gia đình và cộng đồng.